Duela urte inguru, Batxikaboko mutil batek zulo txiki batean Andre Maria ikusi zuela ziurtatu zuen; andre mari horri, Petrasko Andre Maria deitu zioten.

Handik gutxira, Espejoko neska batek Andre Mariak ahalmen miraritsuak zituela baietsi zuen.

Batxikabokoak, hori frogatzeko, pinu baten adaburutik behera jauzi egiten bazuen, Andre Mariak babestu egingo zuela iragarri zuen, eta, beraz, ez zitzaiola ezer gertatuko.

Bertakoek irribarre egiten dute oraindik ere, mutilak aukeratutako pinuak ozta-ozta bi metroko altuera zuela gogoratzen dutenean. Jakina, mutila onik atera zen.

Andre Mariari gero eta eskaintza gehiago egiten hasi zitzaizkion, eta, laster, agertzen omen zen zulo hori lorez eta kandelaz bete zen. Azkar-azkar hedatu zen berria, eta jendea bertaratzen hasi zen inguruko herrietatik; besteak beste, Tobalinatik eta Mirandatik.

Batxikaboko zenbaitek Andre Maria ikusia zutela ziurtatzen zuten, mugitzen ari zela eta bere mantu luzea gainean zuela. Horrez gain, bilerak egiten zituzten larrain jakin baten inguruan; izan ere, Andre Maria larrain horretatik gertuko etxe bateko balkoian agertuko zela iragarrita zegoen.

Laster jakin zen hori guztia iruzurra zela, eta kontuak hilabete gutxi batzuk besterik ez zituen iraun. Egun batean, Villanañeko biztanleak, parodia horretaz gogaituta, makilak eskuan igo omen ziren, eta jainkotiar eta begitaziodunak zigortu zituzten.

Beste bertsio baten arabera, Elizako agintariak bertaratu ziren; mutilari galdekatu ondoren, hark dena txantxa bat zela onartu zuen, eta ez zuela inoiz Andre Maria ikusi.

Agian, mutilaren burutazioak izango ziren, baina, halaber, gose- eta oinaze-garaietan, herriaren asmamenak horrelako amarruetara jotzen zuen jendea erakartzeko.

Ezizenen jatorria

Goitizen edo ezizenak erabiltzea oso ohikoa da Arabako eguneroko bizitzan, eta ez dagokie familiei eta gizabanakoei soilik, herri osoei baizik.

Betidanik, Arabako landa-eremuetako biztanleek herrikideei ezizenak jartzeko joera nabarmena izan dute, eta ezizen horiek elkar identifikatzeko balio dute; izan ere, jatorrizko izena ordezkatu ere egiten dute ezizenek.

Izan ere, kasu askotan, belaunaldiz belaunaldi jarauntsi izan dira ezizenak, ezizena zuen lehen pertsonaren ondorengo guztiak hartu arte.

Ezizen horiek, batzuetan, anekdota bitxietatik sortu dira eta ez dira beti asmo txarrik gabekoak. Horrez gain, ezizenak ez dagozkie gizabanakoei soilik.

Beraz, Arabako biztanleria-gune guztiek eta, horrenbestez, horietako biztanle bakoitzak beren ezizen kolektiboa dute.

Hala ere, bizimoduak aldatzen ari dira, eta pertsonen artean egunero sortzen diren harremanak mugatzen dituen eremu geografikoa gero eta handiagoa da. Hori dela-eta, ohitura bitxi hori desagertzeko arriskuan dago.

Ezizen gehienak herrietako benetako historiarekin hertsiki lotuta daude.

Zenbait kasutan, ohikoa izan da zenbait herritako biztanleak beren soroetako laborerik edo landarerik ohikoenengatik identifikatzea.
Beste kasu batzuetan, bertakoen lanbideengatik.
Bertako animaliarik ohikoenengatik.
Portaerengatik. Normalean, ezizen horiek elementu barregarriren bat ezkutatzen dute. Horrelako ezizenek herri jakin bateko biztanleei oso desiragarriak ez diren portaerak egoztea dute helburu, eta, oro har, herrien arteko ohiko lehien ondorioz sortzen dira.
Beste zenbait kasutan, ezizenen jatorria herriko historiaren etaparen batekin lotuta daude.

Taula honetan, haraneko herri bakoitzaren ezizenak azaltzen dira.